Let op: deze lesbrief is geschreven om een kort overzicht en historische achtergrond en pedagogische handvatten te bieden bij de aanval van Hamas en de daaropvolgende oorlog met Israël. De lesbrief werd onmiddellijk na 7 oktober 2023 geschreven en is daarna slechts marginaal geüpdatet om de centrale feiten aan te passen. Het biedt geen overzicht van meer recente gebeurtenissen.
Het Israëlisch-Palestijns conflict komt regelmatig in het nieuws. Op 7 oktober 2023 vuurde de Palestijnse terroristische organisatie Hamas honderden raketten af vanuit de Gazastrook op verschillende doelen in Israël. Ook openden Hamasleden een aanval op festivalgangers in het zuiden van Israël, executeerden ze Israëlische burgers en ontvoerden ze tientallen vrouwen en kinderen. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu noemde dit ‘een oorlog tegen Israël’ en kondigde de oorlogstoestand af. Israël reageerde met honderden luchtaanvallen en aanvallen met grondtroepen op de Gazastrook. De aanval van Hamas en de reactie van Israël daarop kan bij leerlingen hele verschillende reacties oproepen en tot spanning leiden in de klas. Daarom is het verstandig vooraf goed te bedenken hoe je het onderwerp gaat bespreken. In deze lesbrief doen we een aantal aanbevelingen die moeten worden gezien als hulpmiddelen. Het is uiteindelijk de docent die het beste de situatie in de klas kan inschatten.
Het is al decennia erg onrustig in de regio en het conflict laait dan ook met regelmaat op. Daarbij zit het conflict al tijden in wat experts noemen een ‘onhoudbare patstelling’: er is zoveel onenigheid over zelfs de basisvoorwaarden voor een oplossing, dat vredesbesprekingen hopeloos lijken. Voor veel Israëliërs en Palestijnen geldt dat ze elkaar als de aanstichter zien van het geweld. Dit maakt dat de partijen niet snel tot een oplossing zullen komen. Het Israëlisch-Palestijns conflict ligt zeer gevoelig en kan leiden tot heftige reacties op sociale media en ook in de klas. In deze lesbrief noemen wij een aantal overwegingen bij het bespreken van dit conflict.
Het conflict kan heftige reacties oproepen
De discussies die er spelen over het conflict zijn erg gepolariseerd: aan de ene kant zijn er mensen die de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden en het geweld gericht op Palestijnse burgers goedkeuren. Elke kritiek op Israël of begrip voor de Palestijnen wordt dan als ondersteuning van terrorisme of als antisemitisme afgedaan. Anderzijds zijn er mensen die sympathiseren met de Palestijnse bevolking. Onder deze groep kunnen ook antisemitische en antizionistische sentimenten aanwezig zijn. Soms zullen ze geweld tegen (Israëlische) Joden vergoelijken en de vernietiging van de staat Israël bepleiten. Dit zijn de uiterste polen in de discussie rondom het Israëlisch-Palestijns conflict. Scholieren kunnen de gehele bandbreedte van meningen laten zien.
Is het raadzaam om het conflict te bespreken?
Wanneer een conflict doorlopend in de media aanwezig is, is het heel moeilijk om het niet te bespreken of te benoemen. Maar hoe ga je te werk als je dit wil bespreken in de klas?
- Als eerste stap kun je zo kort en zo feitelijk mogelijk benoemen wat er aan de hand is. TerInfo raadt aan daarvoor expliciet aan te sluiten bij officiële standpunten van de internationale gemeenschap, de VN, de EU en de Nederlandse regering, en deze ook als zodanig te benoemen. Die standpunten vormen immers het speelveld. Niet wij, of de leerlingen, maar de officiële gemeenschap (van nationale en internationale overheden) bepaalt wat juridisch gezien terrorisme of oorlog is.
- De tweede stap is om aan te geven dat dit weliswaar de officiële standpunten zijn, maar dat er daarnaast uiteenlopende meningen, gevoelens en inschattingen van de context denkbaar zijn, en dat de zaken altijd kunnen veranderen. Deze twee stappen zijn belangrijk, want het is zaak dat leerlingen gewezen worden op de rechtsstatelijke context en dat we leerlingen niet onbewust in een grens- of wetsoverschrijdend discours alleen laten.
- De derde stap is dat je moet bedenken hoe je in het licht van bovenstaande kaders, die nu gelden en er zijn, met leerlingen in gesprek komt. Als het bekend is dat (een aantal) leerlingen sterke meningen hebben over het conflict, is het belangrijk om te overwegen of het conflict überhaupt wel in de klas moet worden besproken. Dit hangt vooral af van de vraag of het mogelijk is om een veilige sfeer te creëren in de klas, waarin leerlingen hun meningen kunnen delen zonder dat dit al te heftige reacties oproept bij andere leerlingen. De leerlingen hoeven het niet met elkaar eens te zijn over het conflict, maar ze moeten wel respect hebben voor elkaars meningen en anderen niet beledigen of discrimineren. Wees je als docent ook bewust van de grenzen van multiperspectiviteit in een rechtsstaat. Het steunen van een terroristische organisatie (werven, rekruteren, trainen, financieren, aanzetten tot haat of geweld) kan in sommige gevallen zelfs strafrechtelijke gevolgen hebben voor de jongere (zie dit voorbeeld en deze uitspraak uit 2017). Maar ook buiten het strafrechtelijke domein kunnen radicale uitspraken tot schorsing leiden. Het is dan ook belangrijk dat docenten hier leerlingen van bewust maken.
Soms is het verstandig het conflict eerst iets te laten ‘afkoelen’ voor dat je het bespreekt in de klas. Als je onzeker voelt als docent, kun je de les eerst met een andere docent bespreken of schoolbreed afstemmen welke docenten de aanval bespreken en hiervoor de meeste expertise in huis hebben.
Mocht je het conflict gaan bespreken, dan raden wij je aan om rekening te houden met onze Do’s & Don’ts bij het bespreken van controversiële onderwerpen. Sommige leerlingen zullen sterk emotioneel betrokken zijn bij het onderwerp. Het is belangrijk daar ruimte voor te geven, zonder dat het ten koste gaat van anderen. Emoties kunnen sterk iemands opvattingen sturen en kunnen daardoor bovenstaande stap 1 en 2 bemoeilijken. Ook raden we je deze blog aan, met strategieën voor het bespreken van polariserende onderwerpen en het omgaan met heftige uitspraken. Het kwadrant wat in de blog beschreven wordt kun je gebruiken om vooraf al na te denken over hoe je mogelijk wilt reageren op extreme uitspraken in de klas. Een aantal van onze tips zijn hieronder uitgewerkt.
1. Wees realistisch, en let op je woordkeuze
Wees realistisch. Begin altijd door heel kort te wijzen op wat officieel de standpunten zijn. Leerlingen moeten dat weten, want dat zijn de rechtsstatelijke en internationaalrechtelijke kaders en die scheppen feiten, of we dat willen of niet. Als leiders als Netanyahu of Biden zeggen dat er sprake is van een oorlog, dan heeft dat betekenis volgens het internationaal recht en schept dat nieuwe regels. Onder die regels is er bijvoorbeeld ruimte om te mogen bombarderen. Leerlingen moeten begrijpen dat dat de realiteit is en dat dit geen kwestie is van meningen. Maar daarna moet er vrijwel meteen ruimte zijn voor verdere reflectie op de situatie, en voor het formuleren van eigen standpunten en meningen.
De woorden die je gebruikt zeggen indirect al veel over je eigen standpunt in het conflict. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het gebruik van ofwel ‘Palestijnse gebieden’ of ‘Palestina’. Daarom is het van belang dat je je bewust wordt van je eigen standpunt en het mogelijk effect van je woordkeuze voordat je het conflict bespreekt. Bij TerInfo houden wij de duidingen van Nederland en de Europese Unie aan. De EU spreekt over ‘Palestijnse gebieden’ of ‘Palestijnse Autoriteit’, erkent Israël als staat en ziet Hamas als terroristische organisatie. Nederland ziet de militaire acties van Israël niet als (staats)terreur. Wel beschouwt Nederland de Israëlische nederzettingen in de Palestijnse gebieden als illegaal.
2. Heb feitenkennis paraat
Het Israëlisch-Palestijns conflict is een enorm complex geheel en lastig om in één les samen te vatten. Belangrijk is dat dit conflict niet wordt versimpeld. Zo zijn bijvoorbeeld niet alle Palestijnen en Arabieren moslim en niet alle Israëliërs joods.
En ook is het niet altijd oorlog, maar zijn er ook diverse periodes van tijdelijke vrede geweest, en van tijdelijk succesvolle vredesonderhandelingen. Wijs ook op dit soort hoopvolle en feitelijke gebeurtenissen.
Deze video’s van NOS op 3 en het NOS Jeugdjournaal leggen beknopt uit hoe het geweld gelinkt is aan de geschiedenis van de regio. Onze lesplannen kunnen gebruikt worden om in een volledige les stil te staan bij dit conflict. Bekijk ook ons dossier over Israël-Palestijnse gebieden.
Meer lezen over de achtergrond van het Israëlisch-Palestijns conflict? Lees het hier in onze kennisbank.
Bereid je goed voor
Om een discussie op een goede manier te laten verlopen, is het van belang dat je als docent eerst naar jezelf kijkt. Je kunt jezelf de volgende vragen stellen:
- Weet ik genoeg over dit onderwerp?
- Heb ik er bewust of onbewust al een eigen mening over?
- Kan ik die mening opschorten, aangezien er al zoveel meningen zijn op dit dossier en het zaak is de feiten enigszins objectief op tafel te krijgen?
- Welke emoties spelen er bij mijzelf als het gaat om dit onderwerp?
- Hoe kan ik deze emoties reguleren tijdens de discussie?
- Welke verschillende perspectieven leven onder mijn leerlingen?
- Hoe zorg ik ervoor dat dit ook mogelijke spanningen in de klas de-escaleer en het gesprek openhoud?
- Kan geschiedenis helpen? Maak bijvoorbeeld gebruik van een van de video’s die we linken. Door eerst in te zoomen op het verleden, leid je even af van het heden.
- Wat weet ik in grote lijnen over het historisch kader van het onderwerp?
3. Benoem tegengeluiden
Hoewel de situatie weinig hoopgevend is, is het belangrijk om te benadrukken dat er een verschil is tussen Palestijnse en Israëlische leiders en burgers. Hoewel er naarmate dit conflict voortduurt meer burgers aan beide kanten zijn die het geweld van hun leiders steunen of goedpraten, zitten veel mensen niet te wachten op dit geweld. Er bestaan ook actiegroepen die zich inzetten voor vrede, zoals deze vredeswandeling van meer dan 5000 Israëlische en Palestijnse vrouwen georganiseerd door Women Wage Peace (zie statement op X), en organisaties die oproepen tot vredig samenleven, zoals Standing Together.
Enkele tips voor tijdens het gesprek
- Zorg voor een veilige sfeer. Dit kun je doen door eerst nog kort stil te staan bij belangrijke regels in de klas, zoals luisteren naar elkaar en elkaar laten uitspreken. Dit kun je zelf uit de leerlingen laten komen. Hier eerst over spreken kan al wat rust geven in de klas.
- Stel grenzen aan meningen als deze doorslaan en kwetsend worden,
- De achtergrond van het conflict is complex. Zorg dat je jezelf als docent ook inleest.
- Wees je bewust van de verschillende achtergronden van je leerlingen.
Hoe om te gaan met sociale media en heftige beelden?
Op diverse sociale mediakanalen zijn veel beelden te zien en te vinden van de gebeurtenissen in Israël en Gaza. Soms zien leerlingen (heftige) beelden die hun docenten niet zien. Hoe kun je daar als docent op reageren? Je kunt terugvallen op een aantal vragen om de leerlingen te laten reflecteren op media- en brongebruik. Bijvoorbeeld: ‘Wie heeft de bron gemaakt of geschreven?’, of: ‘Waar heb je dit beeld gezien, op welk platform?’ en: ‘Wat voor soort bron is het?’
Maar we willen ook benadrukken – en maak het vooral bespreekbaar in de klas – dat je die heftige beelden soms beter niet kunt kijken. Hoewel je vaak niet zelf bepaalt welke beelden er langskomen op je tijdlijn of overzichtspagina, kun je wel iets doen om heftige beelden (tijdelijk) te beperken (zie kader).
Daarnaast is het belangrijk om leerlingen erop te wijzen dat ze die heftige beelden niet verder moeten verspreiden op sociale media. Zo kunnen ze actief een bijdrage leveren aan de-escalatie. Want de beelden kunnen leiden tot spanningen en angst. Daarnaast is het raadzaam om als de docent ook uit te leggen dat je door het delen van filmpjes van organisaties die Nederland als terroristisch kwalificeert zelf ook strafrechtelijk in de problemen kunt komen. Vaak zijn leerlingen zich hier niet van bewust. Ten slotte voelen leerlingen zich vaak machteloos na zo’n heftige gebeurtenis. Door met leerlingen te bespreken hoe ze zelf kunnen bijdragen aan een vreedzame en eerlijke samenleving, krijgen ze weer meer een gevoel van controle, waardoor hun angst wellicht afneemt. Het niet delen van filmpjes is hierin een belangrijke stap.
Heftige beelden beperken op sociale media
- Instagram: Klik op je profielfoto. In de rechter bovenhoek van je scherm staan drie lijntjes, klik daarop. Ga vervolgens naar Instellingen & Privacy, klik op ‘voorgestelde inhoud’ en dan op ‘gevoelige inhoud’. Je kunt hier ‘minder’ aanklikken, waarmee Instagram je minder berichten zal laten zien die als potentieel gevoelig worden beschouwd. Let op: Je kunt nog steeds heftige beelden zien van accounts die je zelf volgt.
- TikTok: Klik op je profielfoto. In de rechter bovenhoek van je scherm staan drie lijntjes, klik daarop. Ga naar Instellingen & Privacy, contentvoorkeuren en kies ‘beperkte modus’. In deze modus worden berichten die mogelijk niet voor minderjarigen geschikt zijn, beperkt. Ouders kunnen deze modus ook instellen als ze gebruikmaken van Gezinskoppeling.
- YouTube: Om te voorkomen dat YouTube automatisch video’s afspeelt die je niet zelf uitkiest, zet je ‘autoplay’ uit. Dat kan op twee manieren. Wanneer je een video afspeelt, staat er onderin een schuifje met daarin een ‘afspeel’ en ‘pauze’-knop. Als je deze op pauze zet, staat autoplay uit. Alternatief is dat je in de app navigeert naar je instellingen en autoplay uitzet.
Voor meer tips over Facebook en X, zie deze post.
Werkvormen
We ontwikkelden een viertal werkvormen waarmee je op verschillende manieren aandacht kunt besteden aan de gebeurtenissen van dit weekend. De werkvormen zijn geschikt voor diverse niveaus en leeftijdsgroepen en kunnen helpen bij het reguleren van emoties, bij het in kaart brengen van de gebeurtenissen en het boven tafel krijgen van de perspectieven die er leven, of helpen om de situatie te de-escaleren. Let op: om deze werkvormen te bekijken, heb je een account nodig. Die kun je als docent gratis aanvragen.
Meer weten?
- Voor meer achtergrondinformatie over de aanval van Hamas op Israël (7-10-23) en de reactie van Israël daarop, zie dit artikel in onze kennisbank.
- Voor meer achtergrondinformatie over waarom dit conflict tot heftige reacties leidt, zie dit artikel in onze kennisbank.
- Voor meer achtergrondinformatie over het Israëlisch-Palestijns conflict en het oorlogsrecht, zie dit artikel in onze kennisbank.
Let op: om deze artikelen te kunnen lezen, heb je een account nodig. Die kun je als docent gratis aanvragen.
Meer tips?
- Stichting School en Veiligheid (2023, 16 november). Webinar: Spanningen hanteren in de klas. https://www.schoolenveiligheid.nl/news/webinar-spanningen-hanteren-in-de-klas/
- The Learning Network (2024, 15 januari). New Resources for Teaching About the Israel-Hamas War. The New York Times. https://www.nytimes.com/2024/01/25/learning/lesson-plans/new-resources-for-teaching-about-the-israel-hamas-war.html?campaign_id=55&emc=edit_ln_20240126&instance_id=113479&nl=the-learning-network®i_id=20475741&segment_id=156463&te=1&user_id=71759d351c4724877034cb1fec462ec8
Credits thumbnail
RJA1988 (Pixabay), https://pixabay.com/nl/service/license/