In een tijd waarin jongeren opgroeien met beelden van geweld, aanslagen en wereldwijde onrust, kan onderwijs over terrorisme angst bij leerlingen verminderen. Dat blijkt uit nieuw wetenschappelijk onderzoek van TerInfo. Dankzij lesmateriaal waarin terrorisme in een historisch perspectief geplaatst wordt, krijgen leerlingen in het voortgezet onderwijs meer grip op heftig nieuws. Onderzoekers Mila Bammens en Bjorn Wansink vertellen waarom de uitkomsten van dit onderzoek zo belangrijk zijn.
Waarom zijn jullie dit onderzoek gestart?
‘Leerlingen krijgen via sociale media veel mee van geweld, aanslagen en wereldwijde onrust,’ vertelt Bammens. Ze zien online de gruwelijkste beelden, waar ouders en docenten vaak geen zicht op hebben. Door deze beelden kunnen jongeren bang worden, of een verwrongen beeld van terrorisme krijgen. Ons lesmateriaal is erop gericht om die angst weg te nemen en terrorisme – en andere vormen van geweld – in context te plaatsen. Met dit onderzoek tonen we aan dat die aanpak werkt.’
Hoe zag dat onderzoek eruit?
Bammens: ‘Het onderzoek Teaching about terrorism: Evaluating a historicizing pedagogy in times of crisis and disruption, evalueerde de impact van een les over terrorisme. Daarvoor hebben we 390 leerlingen in het voortgezet onderwijs bevraagd met een voor- en nameting en nog eens twintig leerlingen geïnterviewd. Centraal in de les die onderzocht is, stond een aanpak die terrorisme niet sensationeel benadert, maar historisch duidt en feiten presenteert over het werkelijke risico. Hierdoor ervaren leerlingen terrorisme minder als een fenomeen dat ons als samenleving overkomt, maar weten ze hoe we er als individu en samenleving grip op kunnen krijgen. Ook weten ze na de les wat de politie en veiligheidsdiensten al doen om aanslagen te voorkomen. En misschien wel het meest opvallend: hun gevoel van angst daalde na de les.’
Hoe komt dat?
‘We hebben leerlingen bijvoorbeeld gevraagd naar hun inschatting van de dreiging van terrorisme en hen verteld hoeveel slachtoffers er daadwerkelijk zijn. Waar ze voor de les dachten dat deze eeuw duizenden mensen zijn overleden aan terrorisme in Nederland, weten ze na de les dat het aantal slachtoffers op twee handen te tellen is. Dat maakte indruk, ze begrijpen nu dat de grote media-aandacht voor zulke heftige gebeurtenissen niet maatgevend is. En doordat aanslagen die plaatsvinden zo groot uitgemeten worden in het nieuws, dachten leerlingen dat de politie en veiligheidsdiensten maar weinig kunnen doen tegen terrorisme. Leerlingen waren verrast toen we uitlegden dat er meer aanslagen zijn voorkomen dan er daadwerkelijk hebben plaatsgevonden.’
‘Daarnaast helpt het om terrorisme in een bredere historische context te plaatsen,’ legt mede-onderzoeker en pedagoog Wansink uit. ‘Wat jongeren vaak missen, is perspectief. Door terrorisme in te kaderen en leerlingen feitelijke informatie te geven over preventie en risico’s, wordt het onderwerp minder abstract en beangstigend. De methode van TerInfo lijkt ook te werken bij andere gevoelige onderwerpen, zoals oorlogen, conflicten en complottheorieën.’
Hoe helpt zo’n historische context leerlingen dan precies?
‘In de les legden we de geschiedenis van terrorisme uit aan de hand van de golventheorie van David Rapoport, een theorie die de geschiedenis van (modern) terrorisme verbeeldt in vier golven die opkomen en weer afzwakken,’ legt Bammens uit. ‘Hiermee lieten we leerlingen zien dat terrorisme niet nieuw is, verschillende gezichten heeft gekend en komt en gaat in golven. Het toont aan dat we telkens grip kregen op het geweld in het verleden, en dat we van die aanpak kunnen leren in het heden en in de toekomst. Ook zagen leerlingen dat terrorisme niet alleen religieus is, een hardnekkig stereotype dat sommige leerlingen vóór de les hadden. Na afloop wisten ze dat terroristisch geweld vanuit verschillende doelen en ideologieën wordt gepleegd.’
Jullie hebben veel leerlingen gesproken. Wat is je het meest bijgebleven van die gesprekken?
‘Tijdens een van onze gastlessen bleek maar weer wat voor verschrikkelijke beelden leerlingen soms te zien krijgen op sociale media, waar ze zelf helemaal niet naar op zoek zijn,’ vertelt Bammens. ‘Ik herinner me goed hoe we een gastles gaven vlak nadat een schutter in het Amerikaanse Buffalo tien zwarte mensen had doodgeschoten. We bespraken of dit een terroristische aanslag was, of niet. Een leerling vertelde dat hij de beelden die de dader maakte van deze aanslag had gezien op een gaming platform, en die helemaal niet had willen zien. Logisch dat dat soort beelden veel losmaken en vragen oproepen.’
‘Het tegenovergestelde heb ik ook gezien,’ vervolgt Bammens. ‘In een van de interviews vertelde een meisje over de dodelijke schietpartij in Alphen aan de Rijn, waar ze twee uur later langsreed met haar moeder om boodschappen te gaan doen. Je zou verwachten dat dat wel indruk had gemaakt, maar ze vertelde heel zakelijk over het voorval, “toen moesten we maar naar een andere supermarkt,” alsof het haar niets deed. Dat is ook een risico van het veel blootgesteld worden aan heftige beelden: emotioneel afvlakken. Je hebt zo vaak heftige dingen gezien, dat het niet meer echt binnenkomt. Zelfs niet als er heel dicht in je omgeving een schietpartij plaatsvindt, blijkbaar.’
Waarom zijn de uitkomsten van dit onderzoek belangrijk?
Bammens: ‘Dit onderzoek laat zien dat het belangrijk is om gevoelige maatschappelijke onderwerpen als terrorisme niet te mijden in het klaslokaal, maar juist doordacht en historisch onderbouwd te bespreken. Juist die context en kennis helpen om leerlingen minder angstig te maken. Die aanpak passen we ook toe op andere actuele thema’s in ons lesmateriaal, zoals het Israëlisch-Palestijns conflict, het herkennen van genocide, de oorlog in Oekraïne en nucleaire dreiging.’
Ze vervolgt: ‘Daarnaast is dit onderzoek heel belangrijk voor TerInfo. Wanneer we de afgelopen jaren lesgaven, merkten we al dat onze aanpak aansloeg bij leerlingen. Maar nu hebben we ook wetenschappelijk aangetoond dat wat wij doen, werkt. Leerlingen worden echt minder bang van een goed onderbouwd gesprek over een angstig onderwerp. We hopen dat dit concrete handvatten biedt voor docenten en beleidsmakers die worstelen met hoe zij jongeren kunnen begeleiden in tijden van maatschappelijke onrust.’
Het hele artikel is hier te lezen:
Bammens, M., van Alten, A., Bucher, L., de Graaf, B., & Wansink, B. (2025). Teaching about terrorism: Evaluating a historicizing pedagogy in times of crisis and disruption. Historical Thinking, Culture, and Education 2(1). https://doi.org/10.12685/htce.1395
In de klas
Zelf lesgeven over terrorisme? Onze les Wat is terrorisme? is beschikbaar op drie niveaus. Benieuwd naar ons lesmateriaal over andere thema’s, zoals radicalisering, grensoverschrijdende memes, de genocide in Srebrenica of complottheorieën? Je vindt ons volledige aanbod hier.