Home > Nieuws > Echokamers, konijnenholen en propaganda: Hoe beïnvloedt het internet radicalisering onder jongeren?

Echokamers, konijnenholen en propaganda: Hoe beïnvloedt het internet radicalisering onder jongeren?

Laatste update: 26/06/2025

Op 7 en 9 augustus 2024 hield de Oostenrijkse politie drie jongeren van tussen de 17 en 19 jaar oud aan die een terreuraanslag wilden plegen op een concert van Taylor Swift in Wenen. De 19-jarige hoofdverdachte, die handelde in naam van de terroristische organisatie Islamitische Staat, radicaliseerde volgens de Oostenrijkse autoriteiten online. Het is niet het eerste incident waarbij geradicaliseerde tieners een aanslag willen plegen vanuit een terroristisch oogmerk. Het internet en sociale media spelen daarbij een steeds belangrijkere rol. Ook in Nederland zijn deze ontwikkelingen zichtbaar. Het Openbaar Ministerie en de Raad voor de Kinderbescherming zien een toename in het aantal jongeren dat online radicaliseert. De AIVD schreef op 3 april 2025 dat het aantal minderjarige jihadisten sinds 2023 toeneemt en dat de Nederlandse rechts-terroristische beweging sinds 2020 voor een aanzienlijk deel uit minderjarigen bestaat. Deze jongeren consumeren, maken of verspreiden extremistische propaganda en hebben vaak online veel contact met andere extremisten. Soms gaan ze over tot daden, zoals het plannen van een aanslag. Hoe beïnvloedt het internet radicalisering onder minderjarigen? En hoe kunnen we jongeren weerbaarder maken tegen extremistische online content?

Wat is online radicalisering en hoe gebeurt het?

Radicalisering verwijst naar een proces waarbij iemand steeds extremere overtuigingen ontwikkelt en mogelijk bereid is om die overtuigingen met (de dreiging van) geweld te verdedigen of door te drukken. Hoe en waarom radicalisering gebeurt is lastig te verklaren, omdat er veel verschillende factoren zijn die invloed kunnen hebben. Centraal staan vaak gevoelens van onrechtvaardigheid, onzekerheid en een gebrek aan zelfcontrole. Meer daarover lees je in ‘Hoe radicaliseert iemand?’.

Online radicalisering houdt in dat het radicaliseringsproces gebeurt onder invloed van activiteiten op online platformen, zoals sociale mediaplatformen Instagram, Telegram, Snapchat en TikTok, gaming platformen zoals Roblox en forumwebsites zoals 8chan. Kenmerkend aan het internet is dat gebruikers sneller, makkelijker en intensiever in contact kunnen komen met extremistische propaganda en netwerken. Jongeren vormen hierbij een kwetsbare groep. Zij zijn vaak vatbaarder voor radicalisering dan volwassenen en kunnen extremistische content niet altijd even goed herkennen.

Anonimiteit en echokamers 

Online radicalisering kan voor velen beginnen vanuit een zoektocht naar identiteit en verbondenheid met anderen. Jonge mensen zijn nog bezig met het vormen van hun identiteit en hun normen en waarden, en kunnen het internet gebruiken om op laagdrempelige wijze verschillende wereldbeelden te verkennen. Internetgebruikers ervaren online meer anonimiteit en minder toezicht van volwassenen vergeleken met de ‘echte’ wereld. Hierdoor durven mensen sneller extremere uitlatingen te doen en taboes te verkennen en bespreken. Zo kunnen mensen vanuit een fascinatie met geweld makkelijk gewelddadige filmpjes opzoeken en bekijken. Anonimiteit verlaagt ook de drempel om toe te treden tot besloten chatgroepen, omdat je ook makkelijker weer weg kunt gaan. Deze laagdrempeligheid kan aanraking met extremistische content of netwerken bevorderen. Vaak komt een ideologische onderbouwing dan pas in een later stadium. 

Het is online ook makkelijker gelijkgestemden te vinden en intensief contact met hen te onderhouden. Door jezelf te omringen met gelijkgestemden kan je in een zogeheten ‘echokamer’ terecht komen, waarin je jezelf afsluit van alternatieve meningen en denkbeelden. Je bestaande ideeën worden hierin voortdurend bevestigd, wat je mening vervolgens versterkt. In echokamers worden ideeën en denkbeelden snel extremer. Binnen extremistische echokamers ontstaat een sterk gevoel van verbondenheid, waardoor toewijding aan en afhankelijkheid van de groep groeit. Leden willen deze band met de groep niet verliezen, waardoor ze sneller instructies opvolgen van anderen. Ook willen leden graag hun loyaliteit bewijzen en hun sociale aanzien binnen de groep vergroten, bijvoorbeeld door zelf propaganda te produceren en te verspreiden. 

Konijnenholen 

Je hoeft niet altijd zelf op zoek te gaan naar online extremisme: blootstelling aan extremistisch materiaal kan geleidelijk of ongemerkt gebeuren. Algoritmes kunnen de kans dat je extremistische content tegenkomt vergroten. Gebruikers kunnen per ongeluk extremistische of terroristische content te zien krijgen als zij bijvoorbeeld zoeken naar materiaal over politieke gebeurtenissen of oorlogsontwikkelingen. Wanneer een gebruiker eenmaal extremistische content gezien heeft, is de kans groter dat dit vaker gebeurt via (aanbevelings-)algoritmes. Algoritmes zijn gemaakt om onze aandacht vast te houden en interacties met content te maximaliseren. Dit gebeurt onder andere door vooral inhoud aan te bieden die past bij het wereldbeeld van de gebruiker. Je krijgt dan steeds eenzijdigere content te zien, en die inhoud kan geleidelijk radicaler worden.  

Bovendien zorgt eenzijdige content ervoor dat je minder blootstelling krijgt tot andere perspectieven, wat het ontwikkelen van een kritische houding kan belemmeren. Meningen worden dan gebaseerd op eenzijdige informatie. Als een gebruiker door algoritmes steeds radicalere content te zien krijgt, wordt dit een online ‘fuik’ of konijnenhol genoemd. Hoe verder je in het konijnenhol terechtkomt, hoe meer extremistische ideeën worden genormaliseerd voor de gebruiker. Op deze manier kunnen algoritmes bijdragen aan radicalisering en extremistische denkbeelden.  

Hondenfluitjes en entertainment  

Extremisten gebruiken het internet ook om aanhangers en leden te werven. Zij zijn hierbij vaak actief op platformen die populair zijn onder jonge mensen. Sociale media maken het voor extremistische organisaties makkelijker om een groot, internationaal publiek te bereiken. De hoeveelheid extremistisch materiaal die online te vinden is en de snelheid waarmee dit bekeken kan worden kunnen het radicaliseringsproces versnellen. Meer informatie hierover lees je in ons artikel ‘Hoe gebruiken terroristen sociale media?’.

Propaganda is niet altijd makkelijk te herkennen. Extremistische ronselaars spelen in op onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de doelwitten. Zo maken ze veel gebruik van satire, humor en memes om op toegankelijke wijze ideologische denkbeelden te verspreiden en normaliseren. Vaak is de boodschap verhuld. Denk hierbij aan afkortingen, codetaal en symbolen. Zogeheten ‘hondenfluitjes’ zijn berichten waarvan de daadwerkelijke boodschap verborgen is en vaak alleen te herkennen is voor betrokkenen. Net zoals enkel honden een hondenfluitje kunnen horen, kunnen alleen ‘insiders’ bepaalde boodschappen herkennen in codetaal of symbolen. Het eerste contact met extremisme gebeurt vaak met content dat op het eerste gezicht onschuldig lijkt, zoals een meme. Jongeren worden op deze manier op laagdrempelige wijze bereikt. Wil je in de klas bespreken hoe memes grenzen kunnen overschrijden? Bekijk dan TerInfo’s lesmateriaal over grensoverschrijdende memes.  

Een voorbeeld is hoe videogames worden ingezet om extremisme onder jongeren te normaliseren en aanhangers te ronselen. Al sinds de vroege jaren 2000 modificeren extremistische en terroristische groepen populaire games, zoals Grand Theft Auto V, tot spellen waarin terroristische daden kunnen worden gesimuleerd. Op het platform Roblox, populair onder kinderen, kunnen omgevingen worden nagebouwd met weinig restricties. Zo bouwden spelers eerder concentratiekampen of conflictgebieden na. Ook ontwikkelen sommige groeperingen apps waarbinnen leden punten op een ranglijst kunnen verdienen met bepaalde handelingen, zoals een extremistische website bezoeken. Op deze manier worden extremistische handelingen verweeft met vermaak. Daarnaast zijn ronselaars actief in gaming communities. Zij worden vrienden met andere spelers, waarna ze hen uitnodigen tot besloten gemeenschappen, bijvoorbeeld op Discord. Binnen deze chatgroepen vindt vervolgens ideologische indoctrinatie plaats.  

Is dit gevaarlijk?  

De AIVD meldt dat minderjarigen via propaganda versneld kunnen radicaliseren. Dat betekent niet dat elke minderjarige die in contact komt met extremisme radicaliseert. Ook is het overgrote deel van de jongeren in extremistische groepen niet betrokken bij gewelddadige activiteiten. Desondanks zijn jonge mensen kwetsbaarder voor extremistische invloeden. Echokamers, konijnenholen en wervingstechnieken maken het belangrijk dat jongeren een kritische houding ontwikkelen jegens de content die zij op het internet tegenkomen of zelf opzoeken. 

Hoe kan je jongeren weerbaar maken tegen online radicalisering? 

Kenmerkend is dat blootstelling aan extremisme online veelal geleidelijk gebeurt. Hierdoor kan ideologie langzaamaan worden genormaliseerd en geïnternaliseerd zonder dat de ontvanger hierdoor overweldigd wordt. Dit betekent ook dat er ruimte is voor interventie: Door jongeren er bewust van te maken wat radicalisering is, hoe internetgebruik aanraking met extremisme kan aansporen en hoe extremisten zich richten op jongeren, kunnen we de weerbaarheid van jonge mensen tegen online radicalisering versterken. Zelf aan de slag? Met ons lespakket Join the Dark Side: leer, ervaar, voorkom!, ontwikkeld in samenwerking met Tilt en Centrum 16•22, ontdekken leerlingen wat radicalisering is en hoe (online) manipulatie en ronselen werkt. Ze spelen de serious game Join the Dark Side, waarin ze in de schoenen stappen van een extremistische ronselaar. Door de ervaring die ze opdoen in de game kunnen leerlingen sneller beïnvloedingstechnieken herkennen en zich hiertegen wapenen.  

Meer lezen?

Meer zien?

Credits thumbnail

Uitsnede van huisstijl van TerInfo.